Samen met mijn klasgenootjes zong ik vroeger ook wel eens het sinterklaasliedje “Sinterklaas, goedheiligman, trek je beste tabberd an!”. In het Oost-Vlaamse dorp waar wij schoolliepen, dachten we dat Sinterklaas zich dan klaarmaakte om naar bed te gaan. Tabberd was immers het gewone dialectwoord voor een nachtjapon. We wisten niet dat het de mantel van Sinterklaas was of een toga.
Religieus gewaad
De tabbaard was oorspronkelijk een lang overhangend overkleed, een ambtsgewaad van hoogwaardigheidsbekleders. Vandaar dat ook de mantel van Sinterklaas zo genoemd wordt. Hij draagt verder ook een mijter en een albe (het witte linnen onderkleed). Maar tabbaard kon ook een ‘lang bovenkleed voor vrouwen’ zijn, meestal gedragen door weesmeisjes. De nachtjapon is wellicht de volgende stap in de betekenisontwikkeling. Het woord is ontleend aan het Franse tabar, tabard ‘wapenmantel, mantel gedragen door krijgers’. De verdere herkomst is onbekend.
Nachtjapon
Op de kaart van de Database van de Zuidelijk-Nederlandse Dialecten (DSDD) is duidelijk te zien dat tabberd of tabbaard (uitgesproken als tabboard) voorkwam in West- en Oost-Vlaanderen in de betekenis van nachtjapon. Vroeger droegen zowel mannen als vrouwen een lang nachthemd. De woorden ervoor leven verder in de nachtjapon die nu vooral door vrouwen wordt gedragen: kleed, japon, pon, gecombineerd met slaap of nacht. Vrijwel overal – maar vooral in het westen – slaap je in een slaapkleed, in Antwerpen en Limburg in een pon of japon.
Slaapkerel
Het Franse robe is vooral Brabants, slaapjakken zijn Brabants en Limburgs. West-Vlamingen slapen ook nog in slaapkapoten en slaapkerels. De kapote was een kledingstuk met een kap. Het is de kap die aan de oorsprong van het woord ligt. Een kapotejas – een soldatenjas bijvoorbeeld – heeft dus een kap. De kerel ten slotte was een lang overkleed voor mannen en vrouwen, en is in West-Vlaanderen blijven leven in slaapkerel. De herkomst is onbekend. Sommigen denken dat kerel in de betekenis ‘man’ hetzelfde is als het kledingstuk.
- tabbaard in de Etymologiebank
- tabbaard in de elektronische Woordenbank van de Nederlandse Dialecten (eWND) en woordenbank.be
- tabbaard in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)
- nachtjapon in de Database van de Zuidelijk-Nederlandse Dialecten (DSDD)
- nachthemd voor mannen in de DSDD
- De Tier, V., M. van Koppen, M. Ooms, J. Swanenberg & G. De Vogelaer (2021), Wie zegt wat waar. Regionale taal in Nederland en Vlaanderen. Onze Taal i.s.m. Stichting Nederlandse Dialecten