Categorieën
Terug in de taal

eetmaat

Eet met mate(n).

Beter een half ei dan een lege dop zullen de meeste restauranthouders in Nederland hebben gedacht. Vanaf 1 juni mogen zij de deuren van hun restaurant onder strikte voorwaarden openen. Buiten de personeelsleden zijn slechts 30 gasten in een etablissement toegestaan en elk etentje moet gereserveerd worden. En omdat bezoekers ook nog eens 1,5 meter afstand moeten houden, zit een echt romantisch diner voor prille liefdes er voorlopig nog niet in. Maar door de versoepelde coronamaatregelen behoort een restaurantbezoek met een eetmaat wel weer tot de mogelijkheden.

Foto: Barthelemy de Mazenod op Unsplash

Samen eten

Op Twitter kom je het woord eetmaat in verschillend gebruik tegen. Het kan iemand zijn die je thuis uitnodigt om samen eten te bereiden (“Eten koken met m’n eetmaat”), iemand met wie je geregeld naar een eetgelegenheid gaat (“Eten bij de HEMA met m’n eetmaat Laura”) of iemand die je als gezelschap meeneemt naar een dinertje (“Kom je alleen? Of nog een eetmaat kunnen vinden!!”). Het klinkt als een hip nieuw woord maar niets is minder waar: al in 1882 ageerde T. van Lingen in het tijdschrift Noord en Zuid tegen het gebruik van het volgens hem pleonastische eetmaat, want hij zei dat maat alleen al ‘eetgenoot’ betekende.

Eten meten

In de zin van ‘kameraad, gezel, makker’ komt maat pas vanaf de 17e eeuw voor. Vóór die tijd wordt het woord – gespeld als mate – onder andere wel gebruikt als ‘een middel om te meten’. Die nog altijd gangbare betekenis zien we terug in de benaming eetmaatje, een unieke maatbeker van het Nederlandse Voedingscentrum waarop geen grammen maar portiestreepjes staan.

Hoewel dit eetmaatje wordt aangeprezen als handig hulpmiddel in de strijd tegen voedselverspilling, zal het ook ontwikkeld zijn om overgewicht tegen te gaan. Van vrouwen wel te verstaan, want de portie voor één persoon is gebaseerd op de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid voor de volwassen Nederlandse vrouw.

Minder eten

Mannen die af willen vallen, hoeven zich niet tekortgedaan te voelen. Voor hen is er een eetmaat. Dat is geen ‘eetgenoot’ en ook geen maatbeker met grotere porties, maar een verouderd woord voor ‘dieet’ of – zoals in het Dictionaire de Marine (1702) – een vertaling voor het Franse ration ‘rantsoen’. Joachim Oudaen leidde in 1661 van eetmaat voor zijn vertaling van een Duits geneeskundig geschrift het bijvoeglijk naamwoord eetmaatsch af. Het medische vakgebied dat bij ons bekendstaat als diëtetiek, noemde hij eetmaatsche geneeskunst.

Een strikte eetmaat kan ons helpen overtollige en ongewenste coronakilo’s kwijt te raken. Maar dan wel onder begeleiding van een arts of diëtist. In August Gottlieb Richters Heelkundige boekzaal (1782) wordt verhaald van een man die na amputatie van zijn been tegen het advies van zijn chirurg een maand lang een strenge eetmaat volgde. Hij “wierd buitenmatig magteloos, de Rotkoorts volgde, het koud Vuur, en de Dood”. Niet alleen overdaad schaadt…

  • eetmaat in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)
  • mateI in het Middelnederlandsch Woordenboek (MNW)
  • mateIII in het Middelnederlandsch Woordenboek (MNW)
  • maatI in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)
  • maatII in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)

Meer lezen