Van oudsher worden er binnen de Lage Landen veel talen gesproken, want de ligging aan de Noordzee vormt een knooppunt van handel, cultuur en industrie. Kennis van vreemde talen wordt hier dan ook al eeuwen belangrijk geacht voor handelaren, diplomaten, kunstenaars en voor iedereen die zijn wereldbeeld verlangde te vergroten. Die vreemde talen moesten worden…
Categorie: Columns
Waarom woorden sterven
In zijn allerlaatste column voor het Instituut voor de Nederlandse Taal staat Ludo Permentier stil bij stervende woorden.
Toedeledokie
In deze laatste WoordHoek voor het Instituut voor de Nederlandse Taal besteedt Ewoud Sanders aandacht aan het woord toedeledokie. Vanaf januari wordt WoordHoek vervolgd op ENSIE.nl.
Sorry voor de voorgenomen excuses
De kans is groot dat de Nederlandse overheid excuses zal moeten aanbieden voor de ondoordachte manier waarop zij op 19 december excuses wilde aanbieden voor het slavernijverleden.
Slavernijverleden
Het is veelzeggend hoe lang het duurde voordat het woord slavernijverleden opgang maakte, stelt Ewoud Sanders.
Vlaams in één les
De informele omgangstaal (tussentaal) rukt op in Vlaanderen. Ludo Permentier legt de belangrijkste kenmerken bloot.
Boerenprotest
In een van de laatste afleveringen van WoordHoek bij het Instituut voor de Nederlandse Taal staat Ewoud Sanders stil bij de geschiedenis van een woord dat het afgelopen jaar veel stof deed opwaaien: boerenprotest.
Steenkolenengels
“We can come an end’’, de WK-voorspelling van Louis van Gaal, is een voorbeeld van steenkolenengels. Waar komt die kwalificatie vandaan?
Wantrouw het narratief
Ludo Permentier vraagt zich af waarom elk standpunt vandaag een ‘narratief’ moet heten.
Geitenpaadje
Dankzij de problemen met de stikstofuitstoot kent het woord geitenpaadje momenteel een flinke opleving.
Leugenbankje
Soms leert Ewoud Sanders een woord dat hij wil onthouden, zoals leugenbankje.
Er is iets gebeurd
Een groot volksfeest waar na afloop iedereen moe maar tevreden naar huis keert is blijkbaar geen gebeurtenis, merkt Ludo Permentier op. Er moeten doden vallen.
Mandarijntje
Het mandarijntje is vooral in deze tijd van het jaar een veel gegeten vrucht. Maar hoe komen wij aan het woord mandarijntje?
Vergelding of wraak?
Rusland bestookt Kiev met drones. Is dat vergelding of is dat wraak, vraagt Ludo Permentier zich af.
Houdbaarheidsdatum
Het woord houdbaarheidsdatum gaat al een tijdje ook over heel andere dingen dan voedsel en medicijnen.
Vooral journalisten hadden lang een zwak voor het woord kletsica, zo ontdekte Ewoud Sanders.
Bang voor het a-woord?
Mogen we het a-woord nog wel gebruiken, vraagt Ludo Permentier zich af.
Kanonnenvoer
Vanwege de oorlog in Oekraïne lezen en horen we het steeds vaker: het cynische woord kanonnenvoer. De frequentie ervan zal toenemen, voorspelt Ewoud Sanders.
Landverrader
Ineens dook het scheldwoord landverrader op. Ewoud Sanders verdiepte zich in de geschiedenis.
Bijziend voor beperkingen
Dat zelfs hardnekkige krantenlezers de term validisme niet kennen, is veelbetekenend, zegt Ludo Permentier.
Complotdenker
De taal van complotdenkers is interessant. Taalfouten maken is juist goed, want dat maakt teksten extra BETROUWBAAR!!
Energieoorlog leidt tot horrorwinter
Het woord energieoorlog is snel terrein aan het winnen. Het gaat om een oorlog die zal leiden tot een horrorwinter.
Foert
Zalig de mensen die foert kunnen zeggen, zegt Ludo Permentier. Ze weigeren zich nog langer te bekreunen om wat van hen wordt verwacht en doen hun eigen zin.
Dat er in Nederland momenteel uitzonderlijk veel crisissen heersen, is goed terug te zien in onze woordenschat.
Weg met die stress
In zijn laatste column voor de zomer zoekt Ludo Permentier een mooi, kort en duidelijk alternatief voor stressen.
Een besmettelijk prikje
Nieuw en infectueus: needle spiking.
Couranten Corpus is een goudmijn
Goed nieuws voor mensen die, zoals Ewoud Sanders, een zwak hebben voor oud nieuws: de grootste verzameling 17e-eeuwse Nederlandse kranten is sinds kort geavanceerd te doorzoeken.
Haagse gehaktdag
Wie heeft de gehaktdag uitgevonden en was het altijd woensdag gehaktdag?
Stop de camionettisering
Twee derde van alle goederen die in België onderweg zijn, zit in een camionette.
Onderhoudend in katzwijm
Je leven lang blijf je woorden en uitdrukkingen leren, ondervindt Ewoud Sanders.
Alles begint bij luisteren
Luisteren staat tot horen zoals kijken tot zien en tasten tot voelen.
Het woord komboffie heeft geringe overlevingskansen. Extra reden om het te blijven gebruiken, vindt Ewoud Sanders.
Kiezen tussen pest en cholera
Kiezen tussen twee kwaden: in Frankrijk en in Vlaanderen hebben ze daarvoor een mooie uitdrukking. Die soms tot onduidelijkheid kan leiden, dat wel.
Geen excuus voor bidon collé
Wielerwoorden zijn opvallend vaak negatief, merkt Ludo Permentier. Waar zou dat door komen?
Krijg de klere! Val dood!
Wat zei die Oekraïense grenswacht op Slangeneiland nu precies tegen dat Russische oorlogsschip? En waarom zijn hier zoveel verschillende vertalingen van?
Oorlogsmoe
Hoewel oorlogsmoe een betrekkelijk jong woord is, gaat het verschijnsel ver terug.
Nooit ten einde
De lange geschiedenis van Van Dale schemert nog steeds in de definities door.
In welke volgorde zijn de woorden kletskoek, kulkoek, lariekoek, leuterkoek en lulkoek ontstaan?
Wie vreest voor escalatie moet zich niet verdiepen in de geschiedenis van het woord.
Trap niet in propaganda
Russen, nazi’s, katholieken: over de oorsprong van propaganda.
De nieuwe Dikke Van Dale
Morgen wordt in Den Haag de nieuwe editie van de Dikke Van Dale gepresenteerd. De vraag is hoeveel jongeren er nog gebruik van maken.
Russische toestanden
Wat je overal zeker moet zien te voorkomen is: Russische toestanden. Dat is al heel lang zo.
Raak de oligarchen
Sinds wanneer kennen we oligarchen?
Poetins oorlog
Onder welke naam zal de Russische invasie van Oekraïne in de geschiedenisboeken terechtkomen? En waarom dateert de aanduiding Derde Wereldoorlog al van vóór WO II?
Molotovcocktail
In Oekraïne worden ze nu op grote schaal door de bevolking geproduceerd: molotovcocktails. Waar komt dit woord vandaan?
Niet oké
Het gedrag is het niet, maar het woord wel: oké.
De koloniale dekolonisatieoorlog
Waarom bestaan er zoveel verschillende namen voor de onafhankelijkheidsoorlog van Indonesië? En waarom wordt nu bij de erkenning van systematisch extreem geweld het woord oorlogsmisdaad vermeden?
Wel en geen gemaar
Ik voel een ‘maar’ aankomen: het staat nog niet in de Dikke Van Dale, maar wordt in de spreektaal vaak gebruikt.
Wat een troep!
Duizenden troepen, zijn dat duizenden mensen of een veelvoud daarvan?
Okseldiep duiken is een rare woordcombinatie, maar als ‘lichaamsmaat’ komt okseldiep wel degelijk voor.
Het reproductiegetal van het woord eindspel is rap aan het stijgen, stelt Ewoud Sanders. Maar hij vindt het een soort Hollywoodwoord.
Slamuil en sleutelslaapje
Dit weekend leerde Ewoud Sanders twee nieuwe woorden: slamuil en sleutelslaapje.
De non-binaire non
Het woordenboek wordt genderinclusief! Maar of die claim van Van Dale nu wel helemaal klopt …
Schathemeltjerijk
Het vermogen van de tien rijkste mannen ter wereld is de eerste twee jaar van de coronapandemie verdubbeld. Hier een korte beschouwing over het woord schathemeltjerijk.
Lawaaiwoorden
Omdat we in extra rumoerige tijden leven, een extra lange WoordHoek over een woord met een wonderlijke en enigszins aanstootgevende geschiedenis: lawaai.
Een beetje chance
Chance: toevalliger dan geluk. ‘Hoerenchance’ is nóg zeldzamer. Ludo Permentier wenst je een beetje chance in het nieuwe jaar.
Alle hens aan dek
“In de zorg is het alle hens aan dek”, sprak de Belgische premier Alexander De Croo. Die uitdrukking kennen we sinds het midden van de negentiende eeuw.
Wat vult mijn kabaske?
Ludo Permentier over het eeuwenoude bedelliedje dat tijdens Sint-Maarten wordt gezongen.
Draaikonten in draaikontenpartijen
Steeds meer politici, uit zo’n beetje het hele politieke spectrum, krijgen het etiket draaikont opgeplakt.
Dit zal (u) verbazen
Ludo Permentier over het ondervindend voorwerp.
Jongetje van de klas
Nederland is de afgelopen weken, in aanloop naar en tijdens de klimaattop in Glasgow, in de media geregeld getypeerd als het braafste jongetje van de klas. Dat was ironisch bedoeld.
In de groef
Je hebt mensen die spreken als versleten elpees. Meer dan eens springt hun naald uit de groef, van stopwoord naar stopwoord. Anderen hebben de heldere digitale kwaliteit van een cd.
Gebakje versus taartje
Frank Oranje, de frauderende bestuursvoorzitter van landsadvocaat Pels Rijcken, vond dat je taartje moest zeggen in plaats van gebakje. Waarom?
Een beetje opgelaten
Ludo Permentier voelt zich een beetje opgelaten.
Dansmarathon
Dansend 25 km over de weg afleggen: zie daar een van de eerste dansmarathons. “Marathon dancing is de technische term voor de nieuwste methode van gracieuzen zelfmoord.”
Doe de vaatafwas
Ludo Permentier schrijft over ‘uitschuifladderwoorden’, vaatafwas bijvoorbeeld.
lesbische liefde
Het woord lesbisch in de seksuele betekenis maakte eerder opgang dan werd gedacht. En lesbienne debuteerde zeker een halve eeuw eerder in het Nederlands dan tot nu toe bekend was.
Respect voor de metis
Schrap ‘metissenkinderen’ niet uit het woordenboek, waarschuwt Ludo Permentier.
Gaschantage en gasflatie
De crisis met de gasprijzen brengt woorden in beeld als gaschantage en gasflatie.
Fier op mijn taal
In de Week van het Nederlands denkt Ludo Permentier aan een ongemakkelijk moment aan een tafel vol ‘Hollanders’.
Boosheid op politici leidde vroeger geregeld tot een wandaad waar een wonderlijk woord voor bestaat: defenestreren.
Hoe mooi toch, die herfst
Hoe komt het eigenlijk dat het noorden van Europa ‘herfst’ zegt of iets wat daarop lijkt, en het zuiden iets wat op ‘automne’ lijkt?
Woonprotesten tegen de wooncrisis
Een korte geschiedenis van drie sleutelbegrippen uit de wooncrisis: huizenmarkt, woningnood en woonprotest.
Robbertje over taal
Laat het gesprek gaan over voetbal, over politiek of over het andere geslacht, er is altijd één diepere boodschap: ‘Kijk mij eens.’
Van bosberaad tot heisessie
Voor het woord heidesessie blijken verschillende synoniemen te bestaan. De meeste werden met enig cynisme verwelkomd.
De bank klapt dicht
De bank van morgen is een internetadres of erger nog: een app. Ludo Permentier verdiept zich in het woord bank.
Ruim negentig jaar geleden beheerste Afghanistan ook het nieuws. Dat leidde niet alleen tot honderden krantenkoppen, maar ook tot een nieuw Nederlands woord, namelijk: ammehoela.
Adieu goede huisvader
De goede huisvader verdwijnt uit het Burgerlijk Wetboek. Ludo Permentier vraagt zich af hoe genderneutraal het Nederlands kan worden.
W.F. Hermans contra de Grote Van Dale
De Dikke of Grote Van Dale heeft bij het grote publiek van oudsher een goede naam. Maar W.F. Hermans was het daar niet mee eens.
Eerste schooldag
Van vrije tijd naar tijd voor lectuur en studie.
Mussen in de hittegolf
Sinds wanneer kennen we het woord hittegolf? En zijn het mussen die op een hete dag van het dak vallen, of mossen?
Het kumbayamoment
Ludo Permentier vraagt zich af waar het lied en het mysterieuze woord kumbaya vandaan komen.
Wie vindt nog Franse dakjes?
Straks rijdt u misschien wel naar het Zuiden, de zon en de vrijheid tegemoet. Als u bij toeval in Wallonië of Frankrijk terechtkomt, moet u even rondkijken of u nog dakjes ziet.
Waar wonen al die mensen?
Balenaars, Madrilenen en Kolhamsters. Ludo Permentier verdiept zich in afleidingen van plaatsnamen.
Tuig van de richel
Volgens Geert Wilders zijn journalisten, op een enkele uitzondering na, tuig van de richel. Waar komt die uitdrukking vandaan?
Homogenezing
Ewoud Sanders krijgt een vieze smaak in zijn mond van het woord homogenezing: “een verwerpelijk waanidee waarvan dwalende heteroseksuelen dringend zouden moeten worden genezen.”
Ruzie op de trap
Als mensen tegelijk dezelfde ladder op willen, kan de wederzijdse ergernis alleen maar groeien. Escaleren, heet dat. Komt dat woord niet van het Franse ‘escalader’ of ‘escalier’?
Het zwarte goud
We konden er vorige week niet omheen: het zwarte goud. Een woordcombinatie met steeds meer betekenissen.
Dood is een moeilijk woord
Ludo Permentier loopt te mijmeren op een kerkhof waar hij niemand kent.
Wildwest in de polder
Ewoud Sanders vraagt zich af sinds wanneer wij het Wilde Westen van de Verenigde Staten met woeste taferelen associëren.
Kom op met dat plichtwerk!
Als we een woord nodig hebben, dan moeten we het maar gebruiken, vindt Ludo Permentier. Zelfs al is het een ‘lelijk woord’.
(On)rust door het protocol
Ludo Permentier schrijft over protocol. Een woord dat je niet elke dag tegenkwam, tot de overheid regels ging uitschrijven voor de minste van onze sociale gedragingen.
De menselijke maat
Als het aan Mark Rutte ligt komt de menselijke maat terug in de Nederlandse politiek.
En een beetje gauw
Ludo Permentier vraagt zich in zijn nieuwste column af waarom alles toch zo snel, direct en gauw moet.
Joodse namen in ons telefoonalfabet
Een kijkje in de geschiedenis van het Nederlandse spelalfabet.
Brisante notulen en bommen en granaten
Ewoud Sanders over brisant: het duurde opvallend lang voordat dit woord figuurlijk werd gebruikt.
Als God in Frankrijk
Ludo Permentier gaat op zoek naar verklaringen voor deze ‘goddelijke’ uitdrukking.
Een draagvlak voor dt
Ludo Permentier schrijft in zijn wekelijkse column over het verband tussen het afschaffen van dt-regels, de automatische piloot en middeleeuwse steenkappers.
Zwalkend zwabberbeleid
Ewoud Sanders organiseerde een kleine fieldlab onder jongeren rondom de woorden zwabber en zwabberen.
Een woord van pijn
In zijn kindertijd zou Ludo Permentier bij pijn geen au geroepen hebben, maar ai.